100.YILINDA LOZAN (3)

                 Her iki antlaşmanın da kapsamlı antlaşmalar olduğunu söylemekte yarar vardır. Çünkü her ikisi de sadece Birinci Dünya Savaşı’nın sonuçlarıyla ilgili değildir. Hem Sevr hem de Lozan, uzun yıllardır gündemde olan Doğu Sorunu’nu çözmek iddiasıyla toplanan konferanslar, bu konferanslarda yapılan görüşmeler sonrasında imzalanan antlaşmalardır Bu nedenle de sadece Birinci Dünya Savaşı sonrasındaki düzen için değil, yüzlerce yıldır birikmiş olan sorunları çözmek için savaşla doğrudan ilgisi olmayan konuların da ele alındığı toplantılar sonrasında imzalanmışlardır. Sevr 433 madde, Lozan ise 143 maddeden oluşan bir antlaşmadır. Madde sayısına bakıldığında Sevr’in, Lozan’a göre daha kapsamlı bir antlaşma olduğu görülmektedir. Ancak Sevr’de herhangi bir ek protokol bulunmazken, Lozan’da çok sayıda ek protokol vardır. Söz konusu ek protokol, antlaşmalar ve açıklamalar göz önünde tutulduğunda Lozan’ın aslında hüküm açısından Sevr’e göre daha kapsamlı ve detaylı bir antlaşma olduğu görülmektedir.

      Antlaşmalara giden süreçteki konferanslar arasında da farklar bulunmaktadır.Sevr Antlaşması Osmanlı Devleti’nin pek de muhatap alınmadığı konferanslar sonunda belirlenen metnin, Osmanlı Hükümeti’ne dikte ettirilmiş şekli iken, Lozan Antlaşması; eşit koşullarda sürdürülen uzun müzakereler sonrasında imzalanmıştır. Bu nedenle de her iki antlaşmayı imzalayan devlet sayısında farklı rakamlar karşımıza çıkmıştır. Sevr Antlaşması’nı Osmanlı Devleti ile birlikte 19 devlet imzalarken, Lozan Antlaşması’nda TBMM Hükümeti ile birlikte sekiz devletin imzası bulunmaktadır. Devlet sayısındaki farklılık imzalayan delege sayısına da yansımıştır. Sevr Antlaşması’nda üçü Osmanlı Devleti delegesi olmak üzere 26 kişinin imzası bulunurken, Lozan Antlaşması’nda aralarında üç TBMM Hükümeti temsilcisinin de bulunduğu 11 kişinin imzası vardır.

Antlaşma için görüşmelerin yapıldığı ve imzaların atıldığı yer açısından da iki antlaşma arasında farklılıklar söz konusudur.

        Sevr Antlaşması, Birinci Dünya Savaşı’nın galip devletlerinden biri olan İtalya sınırları içinde yer alan San Remo’da yapılan görüşmelerde varılan mutabakat sonrasında, bir başka galip devlet olan Fransa’nın başkenti Paris yakınlarındaki bir porselen fabrikasında imzalanmıştır. Ayrıca Sevr’e giden süreçte belirleyici olan mütarekenin de o tarihte Yunan toprağı sayılan Limni adasında imzalanmış olduğu unutulmamalıdır. Sevr Antlaşması’nın galip devletlerinin toprağında, daha doğrusu Fransa’da imzalanması şaşırtıcı değildir. Öyle ki, İtilaf Devletleri’nin galip taraf olarak belirleyici olması yüzünden, Sevr dışındaki öteki antlaşmalar da Fransa’da imza edilmiştir.

          Buna karşılık Lozan Konferansı, tarafsız bir ülke olan İsviçre’de toplanmış ve görüşmelerde ev sahipliğini de savaşın taraflarından biri değil, İsviçre Hükümeti yapmıştır. Yine Lozan’a giden süreçte etkili olan mütarekenin imzalandığı Mudanya’nın da Türk topraklarında olduğunu hatırlatmakta yarar vardır. Bu bağlamda sadece toplanma yerine ve müzakerelere kimin ev sahipliği yaptığına bakarak Lozan Antlaşması’nın, Sevr’e göre çok daha adaletli ve eşit bir diplomasi sonucunda imzalandığını görülmektedir.

          Sevr Antlaşması Osmanlı Mebusan Meclisi’nin dağıtıldığı bir dönemde imzalandığı için parlamento onayından geçmemiş ve 22 Temmuz 1920’de toplanan Saltanat Şurası’nda yapılan görüşmeler sonrasında verilen karar doğrultusunda Osmanlı temsilcileri tarafından imzalanmıştır. Bu nedenle de Sevr Antlaşması’nın hukuksal yönünün son derece zayıf olduğuna dair yaygın bir kanı oluşmuş ve Sevr, ölü doğmuş bir antlaşma olarak nitelendirilmiştir. Anadolu’daki direniş nedeniyle hiç uygulanmadığı düşünülürse, hukuk ayağı da zayıf olan Sevr Antlaşması’nın gerçekten de ölü doğmuş bir siyasal belge olduğu söylenebilir.

            Lozan Antlaşması, iki dönemde gerçekleşen uzun görüşmeler sonucunda 24 Temmuz 1923’te imzalanmış ve 23 Ağustos 1923 tarihinde TBMM’de yapılan görüşmeler sonrasında onaylanmıştır. 1924 yılına gelindiğinde imzacı diğer ülkelerin parlamentoları tarafından onaylanması aşaması da tamamlanan Lozan Antlaşması, hukuki açıdan güçlü bir şekilde uluslararası ilişkilerin bir parçası haline gelmiştir.

YAZININ DEVAMI : SEVR ve LOZAN ı kimler imzaladı ?

24 Ağustos 2023 Perşembe günü yayımlanacaktır.